Οι φοιτητές "κτίζουν" το νέο μουσείο!

Καινοτόμες αρχιτεκτονικές προτάσεις από σπουδαστές του Πανεπιστημίου Κύπρου

Η ανέγερση του νέου αρχαιολογικού μουσειου στη Λευκωσία μπορεί να καθυστερεί λόγω οικονομικής στενότητας, αλλά αυτό δεν εμπόδισε του φοιτητές του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Κύπρου να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν ένα ζωντανό κύτταρο πολιτισμού στο χώρο του παλαιού γενικού νοσοκομείου Λευκωσίας.

Τις δικές τους καινοτόμες αρχιτεκτονικές προτάσεις όσον αφορά ένα από τα σημαντικότερα έργα ανάδειξης του πολιτισμού και της ιστορίας του νησιού μας καταθέτουν - μέσα από δύο αξιόλογες εργασίες - φοιτητές του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Κύπρου Οι εργασίες που επιτηρήθηκαν από τους ακαδημαϊκούς Πέτρο Φωτιάδη και Αλεξάνδρα Χρονάκη και από επισκέπτες καθηγητές ιδρυμάτων του εξωτερικού, είναι αποτέλεσμα του τελευταίου κύκλου σπουδών σε θέματα αρχιτεκτονικής σύνθεσης στον ευρύτερο χώρο της πρωτεύουσας. Η άσκηση αφορούσε τηδιαμόρφωση μιας διπλής στρατηγικής. Η πρώτη ανταποκρίθηκε στο ρεαλιστικό σχέδιο επέκτασης των δραστηριοτήτων του Αρχαιολογικού Μουσείου και της σύνδεσης του με την πόλη της Λευκωσίας. Η δεύτερη αφορούσε τη στέγαση μιας δεύτερης συλλογής εκθεμάτων που κάθε φοιτητής κλήθηκε να επιλέξει. Ο συσχετισμός των δύο αυτών εκθέσεων αποτέλεσε τη βάση για θεωρητικό προβληματισμό πάνω στην πολιτική σημασία του μουσείου και της διαχείρισης της μνήμης στη Λευκωσία. Η χωροθέτηση του νέου μουσείου στο χώρο του παλιού γενικού νοσοκομείου χειρίστικε τη σύγχρονη συλλογική μνήμη της πόλης, διερευνώντας τις δυνατότητες και τη σημασία της διατήρησης ή κατεδάφισης του κεντρικού και των υπολοίπων κτιρίων του τέως νοσοκομείου.

Απορία του ιστολογίου: Το παλιό μουσείο θα αποτελεί επεκταθέν έκθεμα του νέου μουσείου ή θα περιμένουν τις ανασκαφές στην περιοχή?

Νεκρή μνήμη στην πόλη

Η εργασία των φοιτητριών Μαρίας Γαβριήλ και Άντρης Ρουίς - Χαρίσιου αντιμετώπισε το νέο μουσείο ως συνολικό σχέδιο διαχείρισης του μνημονικού αποθέματος της πόλης. Στόχος της ομάδας υπήρξε η διαμόρφωση μιας δεύτερης συλλογής από τα στοιχεία που συγκροτούν την πρόσφατη τραυματική μνήμη της πόλης και αποκρυσταλλώθηκαν σε αγάλματα, λίστες νεκρών, μουσεία Εθνικού Αγώνος και στις δύο πλευρές της Λευκωσίας, όπως και στη νεκρή ζώνη. Το μουσείο που πρότεινα στέγαζε την αρχαιολογική συλλογή σε ένα νέο, υπερυψωμένο κτιριακό όγκο πάνω από τα διατηρηθέντα ίχνη του παλιού νοσοκομείου, ενώ οργάνωνε τους υφιστάμενου ανοικτούς και κλειστούς χώρους του παλιού συγκροτήματος σε εκθεσιακούς χώρους για τη δεύτερη συλλογή. Συνεισφέροντας στη μελλοντική διαχείριση του πολιτικού προβλήματος σε μια αποφορτισμένη πόλη, το αστικό έδαφος και η αρχιτεκτονική του νέου μουσείου χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλεία διαπραγμάτευσης του αστικού τραύματος.

Οι φοιτήτριες είπαν για το έργο τους: "Το παλιό γενικό νοσοκομείο Λευκωσίας υπήρξε ένα αρκετά σημαντικό κτίριο, τόσο για την πόλη όσο και για την Κύπρο γενικότερα, το οποίο συνδέεται με σημαντικά γεγονότα της ιστορίας μας. Θέλωντας, λοιπόν, να τονίσουμε την ιδιαίτερη του σημασία, χρησιμοποιούμε την ίδια κάτοψη του νοσοκομείου ως κύριο στοιχείο για το σχεδιασμό του νέου μουσείου. Αυτό γίνεται με ποικίλους τρόπους, όπως τη διατήρηση υφισταμένων κτιρίων, επαναπροσδιορίζοντας τη χρήση τους, τη διατήρηση του πρώτου ίχνους του μοντέρνου κτίσματος με την αρχική τους μορφή: την pilotis, τις σκάλες και την οπτική πρόσβαση στη θεμελίωση του κτιρίου σαν μια μορφή "αρχαιολογικής ανασκαφής".

Το νέο μουσείο τοποθετείται πάνω στο νεκρό ίχνος του παλιού νοσοκομείου. Επιπλέον, από το σταυροειδές κτίριο αποτυπώνεται ο χώρς του νεκροτομείου με τα υφιστάμενα αντικείμενα του, το οποίο συνδέεται άμεσα με τους νεκρούς της πόλης. Οι καυστήρες του νοσοκομείου και ο χώρος των πλυντηρίων αποτελούν στοιχεία κάθαρσης, τα οποία στόχο έχουν να εξαφανίσουν την τραυματική μνήμη της πόλης.

Η ιστορία είναι γραμμένη με τη λήθη του παρελθόντος και ο χώρος γεμίζει με την επιθυμία της "αναπαράστασης". Έτσι, η παρουσίαση του αρχαιολογικού μουσείου γίνεται με τέτοιο τρόπο όπου παρουσιάζονται τα κενά της ιστορίας. Μέσα από την γραμμική αφήγηση, η οποία χωρίζεται σε τρεις  ζώνες κίνησης, εμφανίζονται απορίες στις εκδοχές της ιστορίας και ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται ότι ποτέ δεν θα υπάρξει ολοκλήρωση, με τα διάφορα κενά που συναντά στην πορεία του μέσα στην έκθεση."

Αποκατάσταση και επανάχρηση κτιρίου

Στην εργασία της Έλενας Γεννάρη, ο σχεδιασμός για το νέο μουσείο υπήρξε συγχρόνως στρατηγική ανάδειξης και ένταξης των στοιχείων του ευρύτερου αστικού χώρου. Μέσα από μια ήπια μορφολόγηση των νέων κτιριακών όγκων και την τοποθέτηση μερικών εξ' αυτών κάτω από το έδαφος, επιχειρήθηκε η σύνδεση των εκθεσιακών χώρων με το κεντρικό κτίριο του παλιού νοσοκομείου, την κοίτη του ποταμού Πεδιαίου, το δημοτικό κήπο και την πόλη. Στην πρόταση εξετάστηκε η αποκατάσταση του κεντρικού κτιρίου του παλιού νοσοκομείου στην αρχική μορφή του 1940 και η επανάχρηση του ως επιστημονικό κέντρο με βιβλιοθήκη και χώρους για το προσωπικό και τη διοίκηση του μουσείου. Το κεντρικό κτίριο που στέγασε την αρχαιολογική συλλογή αντιμετωπίστηκε ως γραμμικό όριο στην οδό Χείλωνος, διαμορφώνοντας ένα αστικό μέτωπο και είσοδο στο σύμπλεγμα. Το νέο μουσείο προτάθηκε επίσης και ως δοχείο της καθημερινής και ιδιωτικής μνήμης των πολιτών, καταγράφοντας και διατηρώντας προσωπικά αντικείμενα. Η πρόταση πραγματεύεται την έννοια μιας δυναμικής μουσειακής συλλογής και τη δημιουργία της από τους επισκέπτες, διαμορφώνοντας ένα ιδιαίτερο θεσμό - αρχείο, που διατηρεί την ιστορική - συλλογική μνήμη σε διάλογο με την καθημερινή ατομική μνήμη των πολιτών.

Όπως εξηγεί η φοιτήτρια, "ο χώρος του παλιού νοσοκομείου Λευκωσίας αποτελεί ένα κομβικό σημείο της πόλης. Αυτό οφείλεται στην προνομιακή του θέση, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στα ενετικά τείχη της Λευκωσίας. Παράλληλα γειτνιάζει με κτίρια και χώρους δημόσιου χαρακτήρα, όπως το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Δημοτικό Θέατρο, το Ανώτατο Δικαστήριο και το Δημοτικό Κήπο. Σημαντικά, επίσης, είναι και τα όρια που καθορίζουν το οικόπεδο, οι οδικές αρτηρίες Χείλωνος και Νεχρού και ο Πεδιαίος ποταμός.

Τα τρία αυτά όρια, και πιο συγκεκριμένα ο Πεδιαίος ποταμός, η αναγνώριση των δύο επιπέδων της πόλης, η απουσία σύνδεσης τους και η ένταξη του ποταμού και του οικοπέδου στην πόλη ως ενεργό τμήμα της, αποτέλεσαν το κύριο τμήμα της επέμβασης.

Η πρόταση στηρίζεται στη χάραξη δύο αξόνων που ξεκινούν από τους χώρους του μουσείου και καταλήγουν στο ποτάμι, όπου υπάρχουν δημόσιες χρήσεις. Οι χώροι που βρίσκονται δίπλα από το ποτάμι έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν και τις ώρες που το μουσείο είναι κλειστό, προωθώντας έτσι την ενεργοποίηση και την υπερτοπική χρήση του ποταμού. Παράλληλα, ένας τρίτος άξονας διασχίζει το οικόπεδο, τέμνοντας τους δύο προηγούμενους, σχηματίζοντας σημεία κόμβους. Ο άξονας αυτός λειτουργεί ως μία πορεία, ένα μονοπάτι της πόλης, με αφετηρία τη στάση των λεοφωρείων στην οδό Χείλωνος ή τον προτεινόμενο χώρο στάθμευσης και τέρμα το Δημοτικό Κήπο απέναντι από το μουσείο."

Τμήμα Αρχιτεκτονικής

Το Τμήμα Αρχιτεκτονικής δέχθηκε τους πρώτους φοιτητές το Σεπτέμβριο του 2005, οι οποίοι αποφοίτησαν με το Δίπλωμα Αρχιτεκτονικής τον Ιούνιο του 2010. Προσφέρει ολοκληρωμένες προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές διδακτορικού επιπέδου. Στο παρών στάδιο φοιτούν περίπου 110 προπτυχιακοί φοιτητές και τέσσερεις φοιτητές Ph.D.

Όπως μας πληροφόρησε ο επικεφαλής του τμήματος, Μάριος Κ. Φωκάς, στο πλαίσιο των διδακτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων του, το Τμήμα Αρχιτεκτονικής διατηρεί στενές σχέσεις με αριθμό Πανεπιστημίων στην Ευρώπη και την Αμερική. Στεγάζεται στην οδό Λήδρας, στο ιστορικό κέντρο της εντός των τειχών πόλης, λίγα μόνο μέτρα πριν τη νεκρή ζώνη.

Το παρών άρθρο ανήκει στη Σύλβια Καρακατσάνη και αποτελεί αναδημοσίευση από την πρώτη δημοσίευση του στο περιοδικό "Πρωτεύουσα", τεύχος Νοεμβρίου 2010.