Οδοί γνώσης

Κάθε δρόμος έχει τη δική του ιστορία

Πίσω από κάθε οδό ή λεωφόρο κρύβονται μυθικοί ήρωες, χαρισματικοί ηγέτες, άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων, άγιοι πατέρες, γεωγραφικά ονόματα, ημερομηνίες - σταθμοί για την ιστορία του τόπου μας, ακόμη και φυτά ή άνθη. Ψάχνοντας πίσω από τις ταμπέλες με τα λευκά ανάγλυφα γράμματα, διαπιστώσαμε ότι η ονομασία των δρόμων έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Μετά το ονοματεπώνυμο και την ημερομηνία γέννησης, το σημαντικότερο ίσως στοιχείο για τον καθένα μας είναι η οδός στην οποία κατοικεί ή εργάζεται. Μπορεί η οδός να μην αποτελεί κριτήριο για επιλογή κατοικίας ή εργασίας, σε αντίθεση με αρκετές επιχειρήσεις που για ευνόητους επιλέγουν γραφεία και καταστήματα σε γνωστές λεωφόρους, αλλά σίγουρα με την πάροδο των χρόνων, ο δρόμος στον οποίο κατοικούμε, νιώθουμε ότι εν μέρει μας ανήκει. Γι' αυτό και θα ήταν χρήσιμο να αναζητήσουμε και να μάθουμε τη δική του... ιστορία!

Στο κείμενο που ακολουθεί εξηγούμε μέσω ποιας διαδικασίας γίνεται η επιλογή της ονομασίας μίας οδού, καθώς και σε ποιες εξαιρετικές περιπτώσεις αποφασίζεται η αλλαγή του ονόματος. Επίσης, από σήμερα καθιερώνεται μια στήλη, μέσα από την οποία θα παρουσιάζουμε πρόσωπα, μέρη και καταστάσεις που κρύβονται πίσω από τις οδούς της Λευκωσίας. Με τη βοήθεια της "Οδωνυμικής εγκυκλοπαίδειας των κωμοπόλεων της Κύπρου" του Αχιλλέα Λυμπουρίδη, θα εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας, μαθαίνοντας σημαντικές πληροφορίες για ανθρώπους που προσέφεραν πολλά στην πατρίδα μας και τιμήθηκαν από το Δήμο Λευκωσίας, καθώς και για ιστορικές ημερομηνίες και πρόσωπα της μυθολογίας.

Η Λευκωσία άρχισε σοβαρή και συστηματική ονοματοθεσία οδών το 1926!

"Βάπτισμα" δρόμων

Το "βάπτισμα" των δρόμων αποτελεί αρμοδιότητα της Επιτροπής Περιβάλλοντος του δήμου Λευκωσίας, η οποία προβαίνει σε εισηγήσεις προς το δημοτικό συμβούλιο και αυτό με τη σειρά του λαμβάνει τις τελικές αποφάσεις. Όπως εξήγησε στην κα Καρακατσάνη του περιοδικού "Πρωτεύουσα" ο πρόεδρος της επιτροπής Χριστάκης Γεωργίου, στην επιλογή των ονομάτων λαμβάνεται υπ' όψιν η προσφορά ενός προσώπου στη Λευκωσία, αλλά και γενικότερα στον τόπο μας, ενώ γίνεται προσπάθεια να υπάρχει μια συνοχή μεταξύ των ονομάτων στις νέες οδούς. Για παράδειγμα, αν ένας δρόμος ονομαστεί "Οδός Κολοκοτρώνη", τότε για τη διπλανή οδό θα προταθεί το όνομα ενός άλλου ήρωα από την αντίστοιχη χρονική περίοδο. Δεν έχει σημασία αν το ίδιο πρόσωπο έχει τιμηθεί αναλόγως από άλλο δήμο, αλλά αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα αν έχει δοθεί το ίδιο όνομα σε πλατεία, χώρο πρασίνου ή έχει εγκατασταθεί προτομή του σε κάποιο σημείο επί της επικρατείας του δήμου Λευκωσίας.

Η Επιτροπή Περιβάλλοντος σκέφτεται σοβαρά το ενδεχόμενο να ξεφύγει από τα τετριμμένα και να εστιάσει την προσοχή της και σε άλλα ονόματα που να μην έχουν να κάνουν με πρόσωπα, αλλά και με τοποθεσίες του νησιού μας. (Άποψη του ιστολογίου μας είναι ότι σε σύγκριση με άλλους δήμους, για τους οποίους μπορούμε να αναφέρουμε χειροπιαστά παραδείγματα, πολύ το άργησαν.)

Η Επιτροπή δέχεται "βομβαρδισμό" αιτημάτων από δημότες και οργανωμένα σύνολα για μετονομασίες οδών, αλλά, όπως ξεκαθάρισε ο κος Γεωργίου, η πολιτική που εφαρμόζει ο δήμος, δεν επιτρέπει την αλλαγή των ονομάτων, παρά μόνο σε περιπτώσεις δημόσιου συμφέροντος.

Η ταλαιπωρία που υφίστανται, άλλωστε, οι περίοικοι σε περιπτώσεις οδών που αλλάζουν όνομα, είναι ο βασικότερος λόγος για τον οποίο ο Δήμος Λευκωσίας εφαρμόζει τη συγκεκριμένη αυστηρή πολιτική.

Τα πρώτα οδωνύμια

Όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Αχιλλέας Λυμπουρίδης, η αγγλική κατοχή - κατά το 1878 - βρίσκει τις πόλεις της Κύπρου να έχουν την όψη παραμελημένων χωριών, με κανένα αρχοντικό κάπου - κάπου για να δείχνει την υπεροχή του κατακτητή. Τα άλλα υποστατικά ήταν μονώροφες παράγκες, πεπαλαιωμένες κι ετοιμόρροπες, με τις αυλές και τους φράκτες τους, που δεν μπορούσαν να σηματοδοτήσουν την ύπαρξη ενός συνεχούς δρόμου. Η Λευκωσία που ήταν η μεγαλύτερη πόλη, είχε πληθυσμό λιγότερο από 10.000 κατοίκους, ενώ ολόκληρος ο πληθυσμός της Κύπρου σύμφωνα με την απογραφή του 1879, ανερχόταν σε 182.000. Έτσι, κατά την πρώτη δεκαετία της αγγλικής κατοχής, η ονοματοδοσία των οδών παρείλκε.

Το Κυπριακό Οδολόγιο μπορεί να διαιρεθεί σε 5 μεγάλες κατηγορίες: Σε ονόματα προσώπων (μεμονωμένα και συλλογικά), γεωγραφικά ονόματα, ονόματα φυτών και ανθέων, αφηρημένες έννοιες και διάφορες άλλες ονομασίες, όπως ιστορικές ημερομηνίες, ιδρύματα κλπ.

Την πρώτη ενέργεια προς την κατεύθυνση αυτή την έκανε το 1885 η Λάρνακα που τότε ήταν η πόλη των προξενείων και η κυριότερη θαλάσσια πρόσβαση της νήσου. Στην παραλία της κτίστηκαν μερικά ευπρεπή σπίτια, σχηματίζοντας με την κεντρική της παραλιακή οδό μερικές ατραπούς προς το εσωτερικό της πόλεως. Έτσι, η Λάρνακα πρωτοπορεί στην ανάρτηση πινακίδων, ακολουθούμενη από την Λεμεσό, ενώ η Λευκωσία ουσιαστικά αρχίζει συστηματική και σοβαρή ονοματοθεσία οδών το 1926, όταν ο δήμαρχος Γεώργιος Α. Μακρίδης, που ήταν και λόγιος, έδωσε - κατά προτίμηση - στις οδούς της Λευκωσίας της εποχής εκείνης ονόματα από την αρχαία και νεότερη ιστορία της Κύπρου. Το αρχείο του Δήμου Λευκωσίας σήμερα απαριθμεί σήμερα περίπου 1.200 οδούς.

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Στο τρέχων άρθρο θα παρουσιάσουμε πρόσωπα και τοποθεσίες των οποίων τα ονόματα δόθηκαν τιμής ένεκεν σε πολυσύχναστους δρόμους αλλά και μικρές, ίσως άγνωστες για αρκετούς από εμάς, οδούς της Λευκωσίας.

• Οδός Δεινοκράτους

Δεινοκράτης: Περιώνυμος αρχιτέκτονας του 4ου π.Χ. αιώνα, σύγχρονος του Μ. Αλεξάνδρου. Ανοικοδόμησε το ναό της Αρτέμιδος που είχε καεί κατά την εποχή της γεννήσεως του Μ. Αλεξάνδρου και ήταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.

• Οδός Αξιοθέας

Αξιοθέα: Αρχαία ηρωίδα της Κύπρου, σύζυγος του βασιλιά Νικοκλή, του τελευταίου απόγονου των Κινυράδων. Όταν κατά τον 4ο αιώνα ο Αιγύπτιος βασιλιάς Πτολεμαίος Α' έστειλε στρατό και κυρίευσε το παλάτι του Νικοκλή, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί και ο ίδιος, η σύζυγος του Αξιοθέα αυτοκτόνησε για να μην υποστεί τον εξευτελισμό της αιχμαλωσίας.

• Οδός Λήδρας

Λήδρα: Αρχαία πόλη της Κύπρου, ταυτιζόμενη με τη σημερινή Λευκωσία, για την ίδρυση της οποίας οι γραπτές μαρτυρίες που έχουμε είναι ελάχιστες. Οι πιο πρόσφατες αρχαιολογικές μαρτυρίες που έχουμε γι' αυτήν εμπεριέχονται στο βιβλίο "Les inscriptions Chypriotes Syllabiques" που εξέδωσε στο Παρίσι, το 1961, ο καθηγητής Όλιβερ Μανσόν, Γάλλος επιστήμονας, ειδικευμένος στις κυπριακές επιγραφές, ο οποίος αναφέρει ορισμένους Κύπριους της Λήδρας, των οποίων τα ονόματα είναι γραμμένα στους τοίχους ιερού στο Λούξορ της Άνω Αιγύπτου.

• Οδός Βίαντος

Βίας ο Πριηνεύς (625 - 450 π.χ.): Ένας από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας, ο οποίος καταγόταν από την Πριήνη της Ιωνίας, ονομαστός για τη δικαιοσύνη και τη ρητορική του. Ανάμεσα στα αποφθέγματα του συγκαταλέγονται: "Οι πλείστοι άνθρωποι κακοί", "Άκου πολλά", "Λάλει καίρια" κ.α. Σε μια ερώτηση που τέθηκε στους 7 σοφούς περί του ποια είναι η καλύτερη πολιτεία, ο Βίας απάντησε: "Εν η πάντες ως τύρρανον φοβούνται τον νόμον".

• Οδός Μπελίνι

Μπελίνι, Βιντσέντσο (1801 - 1835): Ιταλός συνθέτης μελοδραμάτων μεγάλης δημοτικότητας, στις αρχές του 19ου αιώνα. Ανάμεσα στα έργα του συμπεριλαμβάνονται: "Η υπνοβάτης", "Νόρμα", "Οι πουριτανοί", τα οποία εκτελούνται ακόμη και μέχρι τις μέρες μας.

• Οδός Χύτρων

Χύτροι: Αρχαία πολιτεία που βρισκόταν στη σημερινή κωμόπολη της Κυθρέας, 12 Km περίπου ανατολικά της Λευκωσίας, η οποία ιδρύθηκε από Θρακόφρυγες μετανάστες. Στην πολιτεία αυτή έγινε, επίσης, μετανάστευση Ελλήνων μετά από τον Τρωικό πόλεμο, με αρχηγό το Χύτρο, από τον οποίο πήρε και το όνομα της.

• Οδός Ακταίωνος

Ακταίων: Μυθικός ήρωας, γιος του Αρισταίου και της Αυτονόης, εγγονός του Απόλλωνα. Τον ανέθρεψε ο Κένταυρος Χείρων και του έμαθε την τέχνη του κυνηγίου. Είχε πολύ καλά σκυλιά, τα οποία ξαφνικά λύσσαξαν και τον κατασπάραξαν γιατί καυχήθηκε πως είδε την Άρτεμη γυμνή. Ο Κένταυρος Χειρών για να παρηγορήσει τα σκυλιά του που το μετάνιωσαν και έκλαιγαν απαρηγόρητα, τους ζωγράφισε την εικόνα του κι εκείνα σταμάτησαν.

• Οδός Δοϊράνης

Δοϊράνη: Πόλη της Γιουγκοσλαβίας στην περιοχή του Μοναστηρίου, γνωστή από την ομώνυμη λίμνη της στα ελληνο-γιουγκοσλαβικά σύνορα με συνολική έκταση 45 sq. Km. και βάθος 8 m. Η στρατηγική θέση της Δοϊράνης υπήρξε πεδίο μαχών τόσο στο Β' Βαλκανικό Πόλεμο (1913) όσο και στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1918), οπότε οι ελληνικές και οι αγγλικές δυνάμεις επιτέθηκαν και απώθησαν τις βουλγαρικές που υπεράσπιζαν την περιοχή.

• Λεωφ. Διγενή Ακρίτα

Βασίλειος Διγενής Ακρίτας: Θρυλικός Βυζαντινός ήρωας. Ενσάρκωση του μαχόμενου ελληνισμού προς διάσωση του ελληνικού έθνους από τις βαρβαρικές επιδρομές. Κατά παράδοση, ήταν γιος του Σαρακηνού ηγεμόνα Μουσούρ και της Ειρήνης, κόρης του δούκα Ανδρόνικου (Διγενής = ο καταγόμενος από δύο γένη και Βασίλειος = από βασιλικό γένος). Η δράση του τοποθετείται κατά το 10 αιώνα στις περιοχές του Ευφράτη εναντίων των Σαρακηνών και των απελατών.

• Οδός Πιαλέ Πασά

Πιαλέ Πασάς: Ο ναύαρχος του Σουλτάνου Σελίμ που εστάλη με το στρατηγό Λαλά Μουσταφά, το 1570, προς κατάληψη της Κύπρου. Ο εν λόγω ναύαρχος είχε φέρει μαζί του περί τα 300 πλοία, τα οποία προσάραξαν μεταξύ Λεμεσού και Λάρνακας.

• Οδός Ακροπόλεως

Ακρόπολις: Οχυρωμένος λόφος, συνήθως βραχώδης, που συναντά κανείς σε πολλές ελληνικές πόλεις, όπως π.χ. στην Αθήνα, τις Μυκήνες, το Άργος και την Τίρυνθα. Αρχικά η Ακρόπολη χρησίμευε ως καταφύγιο του λαού σε περίπτωση κινδύνου. Αργότερα κτίζονταν εκεί μνημεία, ναοί ή και η κατοικία του βασιλιά. Η πιο γνωστή, όπως πολύ σωστά θα μαντέψατε, είναι αυτή των Αθηνών. Κατά τη μυκηναϊκή εποχή ήταν βασιλικό οχύρωμα, ενώ στον 5ο π.Χ. αιώνα (τον γνωστό χρυσό αιώνα του Περικλή) μετατράπηκε σε ιερό τόπο αφιερωμένο στη θεα Αθηνά. Καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τους Πέρσες, αλλά ανοικοδομήθηκε και εξωραϊστηκε από τον Περικλή.

Το παρόν άρθρο γράφτηκε από τη Σύλβια Καρακατσάνη και αναδημοσιεύεται από το περιοδικό "Πρωτεύουσα", όπου δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 2010.